Hormone nữ dạng uống và Hướng dẫn cách đặt mua, Cách tự uống tại nhà

Bài viết này Ngân sẽ nói về những nội dung xoay quanh Hormone điều trị liệu pháp thay thế hormone (HRT) nữ bằng đường uống trực tiếp nhé. Lưu ý, bài này chỉ hướng dẫn cho Chuyển giới nữ – Trans Girl/ Trans Women. Đối với những chị em phụ nữ vui lòng không làm theo, phải có sự chỉ dẫn của bác sĩ cũng như điều trị theo đúng bệnh.

CHÚ Ý: MỘT LẦN NỮA NGÂN XIN NHẮC LẠI, BÀI VIẾT NÀY CHỈ DÀNH CHO CHUYỂN GIỚI NỮ ĐANG CẦN PHẢI ĐIỀU TRỊ HORMONE (HRT), VÌ VIỆT NAM CHƯA CHO PHÉP CHUYỂN GIỚI NỮ ĐIỀU TRỊ Y TẾ TẠI BỆNH VIỆN (HRT) NÊN BUỘC PHẢI CÓ BÀI VIẾT NÀY ĐỂ GIẢM THIỂU RỦI RO. ĐỐI VỚI PHỤ NỮ KHÁC VUI LÒNG ĐẾN BỆNH VIỆN NẾU CÓ NHU CẦU ĐIỀU TRỊ BỆNH THIẾU HỤT ESTROGEN Ở PHỤ NỮ (NGOÀI 30 TUỔI). NGÂN SẼ KHÔNG CHỊU MỌI TRÁCH NHIỆM VỀ PHÁP LUẬT CŨNG NHƯ VỀ SỰ SAI TRÁI HOẶC KHÔNG TUÂN THỦ THEO SỰ KHUYẾN CÁO CỦA BÀI VIẾT NÀY.

Nếu bạn đọc hết bài viết này, nghĩa là mặc định bạn đã đồng ý với quy định, điều khoản cũng như chấp nhận các rủi ro có thể xảy ra. Bài viết này khuyến cáo chỉ dành cho chuyên viên y tế cũng như những người chuyển giới nữ đã và đang sử dụng liệu pháp thay thế hormone nữ (HRT) bằng đường miệng – uống trực tiếp (Per Os – PO).

Hormone nữ dạng uống trực tiếp

Hormone dạng uống trực tiếp là một trong những loại thuốc điều trị về sự thiếu hụt hormone. Đối với điều trị HRT cho nữ chuyển giới, thuốc dưới dạng uống trực tiếp sẽ có thành phần chính là Estrogen (Oestrogen hay Oestradiol hay E2). Thuốc dùng qua đường uống rất dễ dàng, nhưng bù lại sẽ có các rủi ro như: Nóng gan, hại gan, dễ mắc nguy cơ đột quỵ, sự đông máu dễ xảy ra hơn, tốn kém chi phí mua thuốc, dùng liều lượng cao để đạt được hiệu quả, kiên trì sử dụng,…

Một số tên thuốc có chứa Estrogen/ Estradiol dạng uống để điều trị hormone nhiều người thường dùng:

• Progynova 2mg – Estradiol Valerate 2mg – 1 box x 1 packs x 28 tablets (Dễ kiếm ở nhà thuốc lớn).
• Estromon 0.625mg – Conjugated Estrogens – 1 box x 10 packs x 10 tablets (Thuốc bán ở thái lan).
• Estrofem 2mg – Estradiol Valerate 2mg – 1 box x 1 packs x 28 tablets.
• Premarin 0.625mg – Conjugated Estrogens – 1 box x 1 packs x 28 tablets or 1 box x 3 packs x 28 tablets or 1 box x 10 packs x 28 tablets,… (Đặt hàng ở TMĐT Anh, Ấn Độ).
• Estradiol Valerate Tablets 2mg – Có rất nhiều hãng như: Endothik, Estrabet, Estraheal,… (Thuốc quốc tế tham khảo, đặt hàng TMĐT quốc tế).

Với đường uống, 1,5mg Estradiol tương đương với 2mg Estradiol Valerate (Theo Wikipedia).

Với đường uống, 1mg Estradiol Valerate tương đương với 0,625mg Conjugated Estrogens (Theo kết quả nghiên cứu tài liệu học thuật).

Ngoài ra còn có các loại thuốc mà nhiều nữ chuyển giới hay dùng như: Diane-34, Beriz, OC-35,… (bán rất nhiều ở Việt Nam) Ngân sẽ không liệt kê bên trên, vì những loại thuốc này không được khuyến khích sử dụng thường xuyên và lâu dài, đặc biệt đối với người chuyển giới. Theo nghiên cứu, Ethinyl-Estradiol (EE) – Được sử dụng gần như độc quyền trong các loại thuốc tránh thai (Dùng trong các thuốc: Diane-34, Beriz, OC-35,…) – Các thuốc này làm tăng nguy cơ hình thành huyết khối tĩnh mạch sâu, cực kỳ không khuyến cáo sử dụng. Nếu bạn am hiểu về thuốc, hãy nhìn vào thành phần thuốc ta có thể thấy lượng Estradiol cực kỳ thấp hoặc không có (nghĩa là thành phần chính không phải là Estradiol), còn tìm hiểu sâu về tài liệu của thuốc trên 1 số website ta có thể thấy nó thuộc nhóm thuốc tránh thai hoặc nhóm thuốc điều trị mụn nội tiết, nếu tìm hiểu một số tài liệu trên Wikipedia, một số quốc gia không công nhận những thuốc này là thuốc dùng để điều trị nội tiết tố (hormone).

Riêng với thuốc dạng uống này, bạn cần uống kết hợp thêm thuốc Kháng Androgens (Anti-Androgens) mới có hiệu quả, vì thuốc hormone dạng uống mức hấp thụ/ dung nạp vào cơ thể khá kém vì bị gan đào thải phần lớn và lượng Estradiol có trong thuốc cũng thấp. Androgens là hormone có thể được gọi là nội tiết tố nam, trong đó Testosterone chiếm phần lớn. Đối với thuốc này, sẽ nhằm ngăn chặn/ ức chế/ vô hiệu hóa sự sản sinh ra Androgens.

Có rất nhiều hiệu thuốc, liều lượng cũng như hãng sản xuất khác nhau về nhóm Antiandrogen, với thành phần thuốc như Spironolactone, Cyproterone Acetate, hay Bicalutamide. Ở đây Ngân sẽ chỉ liệt kê một số loại thuốc phổ biến và giá tiền hợp lý, liều lượng tốt sẽ là 50mg:

• Verospiron 50mg – 1 hộp x 3 vỉ x 10 viên nang – Thành phần: Spironolactone 50mg (Giá thành rẻ).
• Adactone 50mg – 1 hộp x 10 vỉ x 10 viên nén – Thành phần: Spironolactone 50mg (Giá thành mắc, không có hộp nhỏ, khó kiếm loại 50mg).
• Spinolac 50mg – 1 hộp x 2 vỉ x 10 viên nén hoặc 10 vỉ x 10 viên nén – Thành phần: Spironolactone 50mg.
• Spifuca 50mg – 1 hộp x 3 vỉ x 10 viên nén – Thành phần: Spironolactone 50mg.
• Androcur 50mg – 1 hộp x 5 vỉ x 10 viên nén – Thành phần: Cyproterone acetate 50mg.

Tương tự với dạng tiêm (ống trắng, ống nâu), nếu bạn là những người đã điều trị bằng hormone dạng tiêm và có sử dụng kết hợp ống trắng (Estrogen) và ống nâu (Progesterone) thì với dạng uống trực tiếp cũng có thể kết hợp nếu bạn muốn (Vì hormone dạng Progesterone chỉ có tác dụng với nữ).

• Utrogestan 100mg – 1 hộp x 2 vỉ x 15 viên nén – Thành phần: Progesterone 100mg và các tá dược khác.
• Progendo 100mg – 1 hộp x 2 vỉ x 15 viên nang – Thành phần: Micronized Progesterone 100mg.

Hướng dẫn cách đặt mua

• Phân loại: Thuốc kê đơn.

Do thuộc nhóm thuốc kê theo đơn, vì vậy tại các bệnh viện cũng như các nhà thuốc sẽ không bán cho chúng ta nếu không có đơn của bác sĩ, đối với thuốc hormone cũng tương đối khó kiếm hơn, có thể bạn sẽ gặp phải thuốc giả, thuốc nhái, bùng tiền thuốc,…

Riêng thuốc dạng uống trực tiếp này, theo Ngân đánh giá thì cũng tương đối dễ tìm mua, và cũng dễ dàng hỏi mua tại các nhà thuốc lớn mà không cần phải có điều kiện khắt khe. Nhưng tùy khu vực nha, ở một số nơi ít ai hỏi mua nên nhà thuốc sẽ không lấy về bán mà cần phải đặt hàng.

Ở đây, Ngân sẽ không chỉ ra người bán thuốc được vì lý do riêng, nhưng sẽ gợi ý các bạn cách tìm mua thuốc dạng uống trực tiếp như sau:

• Tham gia các hội chuyển giới nữ trên Facebook và hỏi thăm người bán có uy tín.
• Hỏi trực tiếp các bạn chuyển giới nữ đang điều trị hormone dạng uống trực tiếp.
• Nhờ nhà thuốc đặt hộ, hoặc tìm mua tại các nhà thuốc lớn trên toàn quốc (Nếu được hỏi lý do, trả lời: Em là chuyển giới nữ và đang dùng loại này để điều trị hormone).
• Có thể lên Shopee hoặc hoặc Google tìm với từ khóa là tên của thuốc.
• Vào các chợ thuốc lớn tìm mua.
• Hoặc vào các trang thương mại điện tử bán thuốc uy tín.

Lưu ý: Với dạng viên uống này, cần kiểm tra kỹ thuốc dạng uống hay dạng đặt âm đạo/hậu môn, loại thuốc y tế hay thuốc thú y =))), thành phần của thuốc, và liều lượng thuốc.

Đối với dạng uống trực tiếp, 1 hộp nhỏ loại rẻ thường có giá khoảng 100k đến 160k. Loại hộp lớn rẻ sẽ rơi vào khoảng 200k đến 800k tùy số lượng viên đóng gói.

Để tránh bị gián đoạn khi sử dụng hormone dạng uống trực tiếp, bạn nên đặt mua với số lượng nhiều, đặc biệt là mùa dịch bệnh Covid hay dịp lễ Tết sẽ rất khó tìm mua. Tránh bị hết thuốc giữa chừng và phải chờ đợi sẽ ảnh hưởng đến quá trình điều trị. Tùy vào lưu lượng, nhu cầu điều trị, mỗi ngày sẽ cần khoảng 1 viên, 2 viên, hay 3 viên (Tổng 1 ngày, cần chia đều ra trong ngày) cho mỗi loại.

Ước tính tổng chi phí cho 1 tháng uống sẽ kha khá nếu dùng đúng hướng dẫn để đạt hiểu quả cao cho người chuyển giới, được dao động từ 500k đến 800k. Liều tiêu chuẩn, liều thấp dao động từ 200k đến 450k. Đó là lý do khiến nhiều chị em chuyển giới từ bỏ thuốc dạng uống chuyển sang dạng tiêm hoặc dạng bôi, dạng miếng dán, dạng đặt âm đạo (có thể đặt qua hậu môn). Vì độ hiệu quả cao hơn nhiều so với đường uống, chi phí cũng nhẹ hơn (vì liều lượng dùng qua đường uống luôn cao hơn liều lượng ở các đường khác nên cần nhiều chi phí hơn).

Như vậy, khi nào thì dùng đường uống? Bạn có thể dùng đường uống khi tính chất công việc cũng như thời gian quá bận rộn (sự bất tiện), ít ở nhà, đi công tác xa, chữa cháy khi hết thuốc, hoặc quá mẫn cảm với thuốc dạng tiêm, bôi, dán, đặt âm đạo/hậu môn. Theo Ngân, không khuyến khích dùng dạng uống, nên dùng dạng tiêm, bôi, hoặc viên đặt âm đạo/hậu môn vì hormone đường uống rất có hại cũng như sự hấp thụ thuốc kém, tốn kém chi phí.

Cách dùng và Liều lượng

Cách dùng

• Thuốc dùng đường uống.
• Chia đều liều trong ngày, không được uống dồn 1 lần.
• Nên dùng vào thời điểm cố định trong ngày.
• Không được tự ý uống thuốc sai liều lượng được chỉ định.

Liều dùng

• Liều lượng cần sử dụng và điều chỉnh theo chỉ định của bác sĩ
• Việc dùng thuốc cần có chỉ định của bác sĩ và được thực hiện bởi người có năng lực chuyên môn.
• Không tự ý sử dụng thuốc.
• Liều lượng hormone dạng uống sẽ thay đổi sau 2, 3 tháng. Việc tự uống hormone mà không chú ý liều lượng có thể dễ dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng.
• Cần kiên trì dùng thuốc để đạt hiệu quả đối với dạng uống này, tránh sử dụng liều cao gây hại sức khỏe.

+ Đối với thuốc uống chứa Estradiol/ Estrogen:

Tối thiểu 2mg/ ngày. Tối đa 10mg/ ngày. Lưu ý nếu sử dụng liều cao, tuyệt đối không sử dụng kèm với bất kỳ thuốc nào khác liên quan đến Hormone (kể cả Anti-Androgen).

Sau khi cắt bỏ tinh hoàn (lúc này không còn mục đích phải ức chế Testosterone), liều lượng estrogen có thể được hạ xuống nhiều để gần giống nhất với mức sinh lý bình thường của phụ nữ hợp giới. Sản lượng trung bình của estradiol ở phụ nữ tiền mãn kinh là khoảng 6 mg/chu kỳ kinh nguyệt (tức là một tháng) (Rosenfield et al., 2008).

+ Đối với thuốc uống Anti-Androgen:

Tối thiểu 50mg/ ngày. Tối đa 150mg/ ngày. Lưu ý nếu sử dụng Estrogen liều cao, có thể không cần dùng đến Anti-Androgen này.

Sau khi cắt bỏ tinh hoàn, do không còn sản sinh ra Testosterone nữa nên cũng không cần dùng đến thuốc Anti-Androgen.

+ Đối với thuốc uống chứa Progesterone/Progestins:

Tối thiểu 100mg/ ngày. Tối đa 300mg/ ngày. Nếu dùng liều cao Estrogen hoặc liều cao kết hợp Estrogen + Anti-Androgen, thì cũng không cần dùng đến thuốc này, hoặc nếu dùng thì chọn loại 50mg-100mg.

Sau khi cắt bỏ tinh hoàn, liều progestogen có thể giảm xuống hoặc có thể ngừng hoàn toàn.

Đối với Phụ nữ chuyển giới tự điều trị, cần làm các điều sau

• Xét nghiệm sinh hóa Gan. Cách xét nghiệm: Lấy mẫu máu. Kiểm tra thường xuyên các tiềm ẩn về gan (nếu có).
• Xét nghiệm nội tiết Hormone (Estradiol – E2* và Testosterone). Cách xét nghiệm: Lấy mẫu máu. Thang đo tham chiếu: Nữ, Giai đoạn Hoàng thể hoặc Đỉnh rụng trứng. Thời điểm xét nghiệm: Buổi sáng.
• Xét nghiệm nồng độ Prolactin (PRL). Cách xét nghiệm: Lấy mẫu máu. Kiểm tra thường xuyên các tiềm ẩn về tuyến vú (Nếu có) trong thời gian dùng E2.
• Xét nghiệm lượng Kali trong máu. Cách xét nghiệm: Lấy mẫu máu. Kiểm tra thường xuyên lượng Kali có trong máu nếu dùng các thuốc thuộc nhóm Anti-Androgens như Verospiron,…

*Ghi chú:
E1 là nội tiết tố nữ chính được tạo ra bởi phụ nữ sau khi mãn kinh.
E2 là nội tiết tố nữ chính được tạo ra bởi những phụ nữ không mang thai.
E3 là một loại hormone tăng lên trong thai kỳ.
Testosterone là nội tiết tố quan trọng đối với nam giới.
PRL vai trò chính là thúc đẩy sự phát triển của tuyến vú, đồng thời kích thích quá trình tạo sữa ở phụ nữ mang thai.

Sau khi đã xét nghiệm, bạn có thể căn cứ theo giá trị xét nghiệm để điều chỉnh thời gian tiêm thuốc hợp lý để tránh tình trạng E2 và Test chênh lệch ngoài ngưỡng cho phép, khi đó sẽ xảy ra hiện tượng chuyển hóa ngược, rất có hại. Đặc biệt là PRL để tránh các bệnh về tuyến vú.

Cách xem thang đo Estradiol – E2 và Test

Đối với Estradiol – E2: So sánh khung tham chiếu NỮ, ở giai đoạn Hoàng thể (22.3 – 340.3 pg/mL) hoặc Đỉnh rụng trứng (41.1 – 397.4 pg/mL). VD: Nếu kết quả E2 là 238.7, đối với GĐ Hoàng thể là bình thường và hơi thấp với GĐ Đỉnh rụng trứng.

Đối với Testosterone: So sánh khung tham chiếu NỮ lúc bình thường là 0.290 – 1.670 nmol/L. VD: Nếu kết quả Test là 2.66, thì bị vượt ngưỡng 1.670 => TĂNG. Đối với Test, càng thấp càng tốt, nhưng đừng nhỏ hơn 0.290 nhé.

Đối với PRL:

• Chỉ số prolactin ở nữ giới: Ở người khỏe mạnh, không mang thai prolactin máu là 2 – 29ng/ml, ở phụ nữ có thai và cho con bú là 10 – 209 ng/ml.
• Nam giới: 2 – 18 ng/ml.

Nồng độ prolactin trong cơ thể thay đổi khác nhau ở các thời điểm của từng giai đoạn khác nhau. Thường thì lượng prolactin máu sẽ tăng dần khi ngủ và đạt cao nhất ở buổi sáng với thời gian bán hủy sinh học từ 20 – 30 phút. Do đó, thời điểm tốt nhất để lấy máu làm xét nghiệm định lượng prolactin là vào buổi sáng tầm 3 – 4 giờ sau khi thức dậy.

Nồng độ prolactin trong máu tỷ lệ nghịch với nồng độ estrogen (nội tiết tố nữ). Ở phụ nữ sau khi sinh, sẽ có sự sụt giảm đột ngột của estrogen khiến cho nồng độ prolactin tăng lên, kích hoạt cơ thể tạo sữa cho con bú.

Cách điều chỉnh thời gian và liều lượng uống sau khi có kết quả thang đo xét nghiệm

Về thời gian/ giờ uống: Nếu bạn chỉ dùng 1 ngày 1 lần thì thời điểm thích hợp sẽ là buổi tối. Buổi tối quá trình thay đổi của thuốc cũng như cơ thể cũng tốt hơn (Sau khi ăn và trước khi đi ngủ 30p trở lên). Lưu ý nhớ dùng thuốc đúng giờ vào khung giờ cố định.

Về số lần uống: Đối với thuốc dạng uống trực tiếp, bạn nên chia nhỏ liều ra nhiều lần trong ngày thay vì chỉ uống 1 lần duy nhất để thuốc hoạt động đều cả ngày. Lý do: Theo thời gian thuốc sẽ bị đào thải đi, giải pháp chia nhỏ liều trong ngày nhằm chặn sự đào thải của thuốc, tránh sốc thuốc. Theo nghiên cứu chung, mỗi ngày uống cố định 2 lần là thời gian lý tưởng nhất (mức trung bình). Tùy vào nồng độ hormone, có thể điều chỉnh số liều cho phù hợp (tổng liều lượng trong ngày) nhưng vẫn đảm bảo thời gian dùng thuốc cố định (số lần uống trong ngày).

VD: Nếu so sánh VD ở trên. Đối với dạng uống sẽ dễ dàng điều chỉnh hơn, giả dụ hiện đang uống 1 ngày với liều như sau:

• Estrogen: 1v Progynova 2mg (Buổi tối 20h)
• Anti-Androgen: 1v Verospirone 50mg (Buổi tối 20h)
• Progesterone: 1v Progendo 100mg (Buổi sáng 8h)
• Tổng: 3v/ ngày

Do kết quả xét nghiệm có Test đang cao, ta sẽ điều chỉnh tăng thêm 1v Verospirone 50mg nữa (Anti-Androgen) để giảm lượng Test xuống. Như vậy, sẽ là:

• Estrogen: 1v Progynova 2mg (Buổi tối 20h)
• Anti-Androgen: 2v Verospirone 50mg (Buổi sáng 8h, Buổi tối 20h)
• Progesterone: 1v Progendo 100mg (Buổi sáng 8h)
• Tổng: 4v/ ngày

Sau 1 tháng xét nghiệm lại để xem kết quả điều chỉnh. Nếu ổn thì giữ nguyên và tiếp tục xét nghiệm lại vào tháng kế tiếp hoặc mỗi 3 tháng 1 lần. Nếu Test vẫn cao, hãy tăng thêm 1v Progynova 2mg nữa (Estrogen) là ổn. Vì lượng Estrogen cao cũng có thể ức chế được Test, nhưng cần chú ý liều lượng tối đa cho phép, đừng cố uống quá liều lượng sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe.

Gợi ý các cột mốc đề xuất đã được nghiên cứu: Nhóm A – Nếu chỉ dùng mỗi thuốc thuộc nhóm Estrogen

• A1.1 | Mỗi ngày 2v Progynova 2mg | 1v Sáng 8h – 1v Tối 20h.
• A1.2 | Mỗi ngày 2v Estromon 0,625mg | 1v Sáng 8h – 1v Tối 20h.
• A2 | Mỗi ngày 1v Progynova 2mg và 1v Estromon 0,625mg | 1v Nova Sáng 8h – 1v Mon Tối 20h.
• A3 (Liều cao) | Mỗi ngày 3v cùng loại 2mg hoặc 0,625mg | 1v Sáng 7h – 1v Chiều 15h – 1v Đêm 23h.

Gợi ý các cột mốc đề xuất đã được nghiên cứu: Nhóm B – Nếu dùng cả 2 thuốc thuộc nhóm Estrogen và nhóm Anti-Androgen

• B1.1 | Mỗi ngày 1v Progynova 2mg và 1v Verospirone 50mg | 2v Tối 20h.
• B1.2 | Mỗi ngày 1v Estromon 0,625mg và 1v Verospirone 50mg | 2v Tối 20h.
• B1.3 | Mỗi ngày 1v Estrofem 2mg và 1v Adactone 50mg | 2v Tối 20h.
• B2 | Mỗi ngày 2v Progynova 2mg và 2v Verospirone 50mg | 2v Nova+Veros Sáng 8h – 2v Nova+Veros Tối 20h.
• B3 (Liều hơi cao) | Mỗi ngày 3v Progynova 2mg và 1v Verospirone 50mg | Nova: 1v Sáng 7h – 1v Chiều 15h – 1v Đêm 23h. Veros: 7h hoặc 15h hoặc 23h tùy, nhưng nhớ cố định 1 khung giờ, VD 15h mỗi ngày.
• B4 (Liều cao) | Mỗi ngày 3v Progynova 2mg và 2v Verospirone 50mg | 2v Nova+Veros Sáng 7h – 1v Nova Chiều 15h – 2v Nova+Veros Đêm 23h.
• B5 (Liều cao) | Mỗi ngày 2v Progynova 2mg và 3v Verospirone 50mg | 2v Nova+Veros Sáng 7h – 1v Veros Chiều 15h – 2v Nova+Veros Đêm 23h.

Gợi ý các cột mốc đề xuất đã được nghiên cứu: Nhóm C – Nếu dùng cả 3 thuốc thuộc nhóm Estrogen, Anti-Androgen, và Progesterone

• C1.1; C1.2; C1.3; C2; C3; C4; C5 | Tương tự như nhóm B và chèn thêm 1v chứa Progesterone vào. Chọn 1 khung giờ cố định để uống vào mỗi ngày. Có thể là Progendo 100mg hoặc Utrogestan 100mg. VD: +1v Progendo 100mg Chiều 15h.

*Ghi chú:

• Nếu bạn đang dùng thuốc theo Nhóm A: Nên dùng tối đa 1 ngày 3v và tối thiểu là 1v/ ngày. Có thể chọn A3 (Liều cao) để có được hiệu quả cao.
• Nếu bạn đang dùng thuốc theo Nhóm B và C: Nên chọn mức trung bình, đừng uống liều cao. Liều cao được chỉ định cho trường hợp cường Testosterone và lượng Estrogen rất thấp. Có thể chọn B1 (B1.1; B1.2; B.3) hoặc B2 (Tương tự với C).

Tuy nhiên, liều lượng dùng hormone dạng uống sẽ thay đổi sau 2, 3 tháng. Việc tự dùng hormone cần chú ý đến xét nghiệm thường xuyên mỗi 3 tháng 1 lần để điều chỉnh liều lượng phù hợp. Nếu không sẽ dễ dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng.

Đối với PRL, nếu kết quả nồng độ dưới 20ng/mL là bình thường => Tốt. Nếu từ 20ng/mL đến 100ng/mL cần can thiệp ngay, cụ thể:

• Từ 20ng/mL đến 40ng/ML: Cần theo dõi và kiểm tra các biểu hiện khiến bạn khó chịu và làm theo tư vấn bác sĩ sau khi xét nghiệm.
• Từ 40ng/mL đến 100ng/ML: Giảm liều lượng tiêm thuốc lại và theo dõi kết quả sau 6-8 tuần. Nghĩa là giảm lượng thuốc trong ống khi tiêm. Nếu bạn đang tiêm mỗi 7 ngày thì tăng lên mỗi 10 ngày hoặc mỗi 14, mỗi 15 ngày 1 lần.
• Trên 100ng/ML: Ngưng tiêm thuốc ngay lập tức, chờ 6-8 tuần kiểm tra lại lượng PRL. Nếu vẫn ở mức cao, cần gặp BS và điều trị ngay. Nếu có sự giảm, sử dụng lại thuốc và giảm liều lượng tiêm thuốc như hướng dẫn ở trên.

Ngoài việc tuân thủ theo điều trị của bác sĩ, bệnh nhân có thể thực hiện một số biện pháp sau đây để hỗ trợ giảm mức prolactin:

• Thay đổi chế độ ăn uống (chế độ ăn ít thịt)
• Kiểm soát sự căng thẳng của cơ thể
• Không luyện tập thể dục thể thao ở cường độ cao
• Hạn chế mặc các loại quần áo gây khó chịu cho ngực
• Tránh các hoạt động làm kích thích ngực
• Bổ sung vitamin B6 để tăng cường quá trình sản xuất dopamine và vitamin E để ngăn chặn sự gia tăng prolactin

Xử lý sau uống

• Quá liều và độc tính: Chưa có dữ liệu nghiên cứu về quá liều.
• Cách xử lý khi quá liều: Nếu xảy ra quá liều, ngừng thuốc và điều trị triệu chứng.
• Quên liều và xử trí: Sử dụng liều đó ngay khi nhớ ra. Bỏ qua liều đã quên nếu gần đến thời gian cho liều dự kiến ​​tiếp theo.
• Gọi cho bác sĩ nếu bạn bỏ lỡ nhiều hơn một liều thuốc.

Chống chỉ định và Tác dụng phụ

Chống chỉ định

• Mẫn cảm với bất kỳ thành phần nào của thuốc.
• Viêm tĩnh mạch huyết khối hoặc nghẽn mạch huyết khối tĩnh mạch, nhồi máu não hoặc tiền sử có mắc các bệnh này.
• Nghẽn mạch huyết khối động mạch (như đột quỵ, nhồi máu cơ tim) hoặc tiền sử có mắc các bệnh này.
• Bệnh gan hoặc rối loạn chức năng gan.
• Đã biết hoặc nghi ngờ ung thư vú hoặc các cơ quan sinh dục.
• Bệnh Porphyria.
• Nồng độ kali trong máu cao.
• Bệnh đái tháo đường.

Tác dụng phụ

Thường gặp, ADR >1/100:

• Toàn thân: Mệt mỏi, đau đầu, liệt dương, ngủ gà.
• Nội tiết: Tăng prolactin, to vú đàn ông, chảy sữa nhiều, rối loạn kinh nguyệt, mất kinh, chảy máu sau mãn kinh.
• Tiêu hóa: Ỉa chảy, buồn nôn.

Ít gặp, 1/1000 < ADR < 1/100:

• Da: Ban đỏ, ngoại ban, mày đay.
• Chuyển hóa: Tăng kali huyết, giảm natri huyết.
• Thần kinh: Chuột rút co thắt cơ, dị cảm.
• Sinh dục tiết niệu: Tăng creatinin huyết thanh.

Hiếm gặp, ADR < 1/1000:

• Máu: Mất bạch cầu hạt, giảm tiểu cầu.

Hướng dẫn cách xử trí ADR:

Khi gặp tác dụng phụ của thuốc, cần ngưng sử dụng và thông báo cho bác sĩ hoặc đến cơ sở y tế gần nhất để được xử trí kịp thời.

Các lưu ý

• Hạn chế dùng Progesterone phối hợp với Estrogen hoặc dùng Progesterone liều cao kết hợp với Estrogen để phòng bệnh tim mạch hoặc sa sút trí tuệ.
• Điều trị này không phải là một thuốc ngừa thai.
• Thuốc có thể gây hiện tượng mất hoặc giảm thị lực xảy ra đột ngột hay từ từ, không thể giải thích được, lồi mắt, song thị, phù gai thị, tổn thương mạch máu võng mạc hoặc đau nửa đầu.
• Thuốc có thể gây buồn ngủ và/hoặc chóng mặt; do đó người lái xe và người sử dụng máy cần thận trọng.
• Thuốc có thể gây nóng gan, tăng men gan. Cần ăn đồ mát và thanh lọc gan thường xuyên.
• Thuốc có thể làm đông máu, cần uống nhiều nước, tập thể dục cường độ nhẹ thường xuyên.
• Thuốc Verospirone, thuốc thuộc nhóm lợi tiểu, và các thuốc liên quan đến tăng huyết áp có thể làm Tăng kali máu. Vì vậy cần: Không ăn các thực phẩm nhiều kali: Chuối, hồng xiêm, cam quýt chua, hoa quả khô, thực phẩm khô, hoa quả ngâm, thực phẩm đóng hộp…; Không sử dụng kali và các chế phẩm thuốc, dịch truyền có kali.

Thường xuyên xét nghiệm lượng Kali trong máu (Nếu có dùng thuốc thuộc nhóm Anti-Androgen như Verospirone,…) để theo dõi điều trị kịp thời lượng Kali quá cao nếu xảy ra. Các biện pháp giảm Kali như: Dùng thuốc điều trị hạ kali máu, Tăng thải kali qua nước tiểu, Lọc máu,…

Bảo quản thuốc

• Nơi khô, dưới 30°C, tránh ánh sáng.
• Thời gian bảo quản là 48 tháng kể từ ngày sản xuất.

Hướng dẫn riêng Đối với phụ nữ chuyển giới đã phẩu thuật/ cắt bỏ tinh hoàn

Do đã phẩu thuật, nên không còn tinh hoàn để sản xuất ra Testosterone nữa, quá trình nữ tính hóa cũng bắt đầu (có thể ít). Cơ chế khi Testosterone trong cơ thể thấp thì lượng Estrogen sẽ được sản sinh (Không nhiều, do không có buồng trứng).

Vì vậy, có thể dùng thêm một số thuốc thuộc nhóm thực phẩm chức năng để bổ sung Estrogen (một số loại thuốc dùng cho phụ nữ mãn kinh), VD: Lamoon Female Hormone Enhancer, SLady, Vitraplus Meno Balance, Tố Nữ Khang, Bảo Xuân Gold, Sắc Ngọc Khang,…

Hoặc có thể dùng trực tiếp thuốc hormone Estrogen hay Estradiol dạng uống với hàm lượng thấp (Thấp hơn hàm lượng được quy định cho chuyển giới nữ chưa phẩu thuật), VD: Cyclo Progynova, Estrofem 1mg or 2mg,…

Lưu ý: Chỉ dùng 1 trong 2 loại thuốc trên, 1 là thực phẩm chức năng bổ sung Estrogen, 2 là thuốc hormone Estrogen hay Estradiol liều thấp.

Ngoài ra, bạn có thể dùng kết hợp thêm thuốc bổ sung Progesterone như: Utrogestan 100mg, Progendo 100mg,… (Lưu ý dùng liều thấp, một tháng 10 – 14 ngày), hoặc có thể không dùng.

Progesterone là hormone sinh dục nữ, được sản xuất chủ yếu ở buồng trứng sau khi rụng trứng xảy ra. Đây là hormone quan trọng trong việc duy trì chu kỳ kinh nguyệt và đặc biệt là chuẩn bị cho quá trình mang thai ở người phụ nữ. Kể từ khi bắt đầu dậy thì, mỗi tháng buồng trứng sẽ giải phóng một quả trứng. Nếu thụ tinh không xảy ra, hoàng thể – một tuyến nội tiết có nhiệm vụ sản xuất hormone, trong đó có progesterone – bị phá vỡ, dẫn tới nồng độ progesterone giảm đi, đến một mức độ nào đó sẽ không còn đủ để duy trì lớp niêm mạc tử cung khiến chúng vỡ ra và tạo thành kinh nguyệt. Nếu thụ tinh xảy ra, progesterone sẽ tiếp tục làm dày thêm lớp niêm mạc tử cung, kích thích các tuyến tiết ra chất dinh dưỡng để nuôi trứng, duy trì thai kỳ. Nồng độ progesterone tương đối thấp trước khi rụng trứng và thường tăng lên sau quá trình này. Progesterone sẽ tiếp tục tăng lên nếu xảy ra hiện tượng thụ tinh hoặc giảm đi nếu xuất hiện chu kỳ kinh nguyệt.

Tương tự như những người khác, bạn cũng nên thường xuyên làm các xét nghiệm để kiểm tra nồng độ hormone hiện tại của mình nhé:

• Xét nghiệm nồng độ Estrogen – E2
• Xét nghiệm nồng độ Testosterone

Từ đó điều chỉnh thuốc phù hợp. Lưu ý điều chỉnh với lượng nhỏ, hàm lượng liều lượng thấp. Tránh bổ sung Estrogen/ Estradiol, Progesterone liều cao, vì sự bổ sung này chỉ là bước đệm thay thế buồng trứng làm nhiệm vụ.

Tiến trình, quá trình thay đổi Nữ tính hóa theo thời gian điều trị HRT

Liệu pháp Hormone hay còn được gọi là liệu pháp Hormone nữ hóa (FHT-feminizing hormone therapy) hay liệu pháp thay thế Hormone từ nam sang nữ (MTF) được tạo ra với mục đích làm trung gian, giúp họ có được sự nữ tính như mong muốn ở cả bên ngoài cơ thể và bên trong tâm hồn.

Có ba loại Hormone sinh dục là: Androgens, Estrogens và Progestogens. Cơ thể của nam giới có nồng độ Androgen cao và lượng Estrogens rất thấp do tinh hoàn sản sinh còn NỮ GIỚI lại thiếu Androgen và dồi dào Estrogens, Progestogens. Vì vậy, muốn cơ thể được nữ tính và mềm mại hơn cần sử dụng Estrogens, Progestogens và Anti-Androgens (Thuốc kháng Hormone Nam) để điều chỉnh nồng độ Hormone trong mình.

Estrogens (E)

Tác dụng chính của Estrogens là gây ra sự nữ hóa cho Trans Girl, trong đó có làm mềm mại làn da, vòng ngực phát triển, phân bổ lại lượng mỡ (lượng mỡ chủ yếu chuyển vào vùng ngực, mông, hông, đùi), làm cong và mở rộng xương chậu và các thay đổi khác (bao gồm cả ham muốn tình dục)…

Progestogens (P)

Về cơ bản, Progestogens không có vai trò quan trọng nào trong việc hỗ trợ Trans Girl phát triển được các đặc điểm nữ hóa cơ thể mà thay vào đó là tác động vào hệ thống sinh sản.

Anti-Androgens (AAs)

Androgens là loại hormone gây ra sự nam hóa của cơ thể bao gồm thúc đẩy tăng trưởng cơ bắp, xương sườn nở rộng, vai và ngực nở rộng,… Vì vậy, để ức chế lại quá trình này, họ buộc phải sử dụng kèm Anti-Androgens trong liệu trình Hormone của mình

Thời gian tác động

TÁC ĐỘNG	KHỞI PHÁ	HOÀN THÀNH	TÍNH BỀN VỮNG
Ngực phát triển	2 – 6 tháng	1 – 3 năm	Vĩnh viễn
Lượng lông giảm	3 – 12 tháng	> 3 năm	Có thể đảo ngược
Giảm rụng tóc	1 – 3 tháng	1 – 2 năm	Có thể đảo ngược
Làm mềm da	3 – 6 tháng	Không xác định	Có thể đảo ngược
Giảm nhờn, mụn	3 – 6 tháng	Không xác định	Có thể đảo ngược
Phân bổ lại mỡ	3 – 6 tháng	2 – 5 năm	Có thể đảo ngược
Giảm cơ bắp	3 – 6 tháng	1 – 2 năm (2)	Có thể đảo ngược
Khung xương chậu (3)	Không xác định	Không xác định	Vĩnh viễn
Tâm trạng, cảm xúc	Ngay tức khắc	Không xác định	Có thể đảo ngược
Ham muốn giảm	1 – 3 tháng	3 – 6 tháng	Có thể đảo ngược
Giảm xuất tinh	1 – 3 tháng	Không xác định	Có thể đảo ngược
Giảm tinh trùng	Không xác định	> 3 năm	Tùy cơ địa (4)
Giảm tinh hoàn	3 – 6 tháng	2 – 3 năm	Không xác định
Giọng thay đổi	Không (5)	Không	Không

*Chú thích:

(1): Có thể có sự thay đổi đáng kể tùy yếu tố tác động như di truyền, chế độ dinh dưỡng, mức độ Hormone,…

(2): Có thể có sự thay đổi đáng kể tùy yếu tố tác động như chế độ sinh hoạt, luyện tập thể dục, vận động.

(3): Chỉ có thể xảy ra ở những người còn trẻ tuổi, quá trình đóng đầu xương chưa được hoàn thành (với những đối tượng đã qua tuổi dậy thì có thể sẽ không xảy ra được).

(4): Có thể hồi phục khi ngừng thuốc; Ảnh hưởng tùy thuộc vào cơ địa, sức khỏe và liều lượng sử dụng Hormone.

(5): Cần qua luyện tập.

Sự phân bố mỡ

Giai đoạn ngực phát triển

Ghi chú: Đây là sơ đồ minh họa giai đoạn ngực phát triển của nữ giới. Dùng để tham khảo quá trình hình thành ngực khi điều trị hormone nữ.

Những điều MTF cần biết về liệu pháp Nội tiết tố nữ – Men’s Health

Theo Trung tâm sức khỏe Nam giới Men’s Health

Tác giả: Phan Kim Ngân – Bài viết được viết theo quan điểm cá nhân người chuyển giới.